اولین جلسه از سلسله گفتگوهای جغرافیا و سیاست با موضوع «از وستفالیا تا پسا کرونا: مروری بر کارکرد مرز های بین المللی» با حضور دکتر سید هادی زرقانی، دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد، روز سه شنبه 4 شهریور ماه 1399، ساعت 21 تا 22، از سوی انجمن ژئوپلیتیک ایران و به صورت مجازی و زنده در صفحه اینستاگرام انجمن برگزار شد.
مهمترین بخشهای سخنان دکتر زرقانی در این نشست به شرح ذیل است:
در زمان جنگ قدرت سیاسی و نظامی مد نظر ما بوده است اما در زمان کنونی و شرایط کرونایی چیزی که مد نظر ماست قدرت بهداشتی است.
مرزهای بین المللی پدیده هایی فضایی -سیاسی هستند که باعث مشخص کردن محدوده و قلمرو یک دولت میشود. در بحث مرز ها ما با سوالاتی چون ماهیت و نقش مرزها چیست روبه رو میشویم.
مرز ها کارکرد های مختلفی چون کارکرد جداکننده، کارکرد یکپارچه سازی، کارکرد ارتقا و … دارند. همه ی مرزها قلمروساز هستند و قلمروها را از یکدیگر تفکیک میدهند.
از دیدگاهی دیگر، مرز ها دو نوع کارکرد دارند:
1ـ ذاتی: ماندگار و پایدارند – جدا کننده و یکپارچه سازند.
۲ـ اکتسابی: پایدار نیستند، شدت و ضعف دارند و در زمان و مکان مختلف، مختلف عمل میکنند.
دو نوع کارکرد مرزی هم داریم که یکی از آنها کارکرد تجاری و ارتباطی و دیگری امنیتی است. در کارکرد ارتباطی نگرش غالب اقتصادی است و مرز نقش پل دارد. اما در کارکرد بازدارنده نگرش غالب دفاعی و امنیتی است و مرز نقش سد و دیوار دارد.
در خاور میانه به دلیل سپهر ناامن ایران ناچار به داشتن نگرش بازدارنده است.
در ابتدا ما حکومتهای قبیله ای داشتیم که هم دارای سرزمین، هم دارای مرز بوده اند. بعد از آن حکومتهای سرزمینی به وجود آمدند. از سال ۱۶۴۸م. به بعد حکومت دولت _ ملتها یا حکومت ملت محور به آرامی به وجود آمدند. به این ترتیب، کشورهای مستقلی به وجود آمدند و ملت سازی شکل گرفت. دولتها، هم در زمینه دفاع و سیاست خارجی و هم در زمینه امنیت داخلی بازیگر مشروع شدند و اینگونه ملت ها نیز به رسمیت شناخته شدند. هر چه فضا به قرن ۲۰ میلادی نزدیکتر میشود، مرزبندی ها دقیق تر میشود و بعد جنگهای جهانی اول و دوم پدید آمدند. در اواسط قرن ۲۰م. زمزمه هایی تحت عنوان جهانی شدن شنیده میشد و چند مولفه در پی داشت:
1ـ ظهور فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی
2ـ اقتصاد محوری
3ـ وارد شدن به عصر دیپلماسی
4ـ فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ۱۹۸۹م
جهانی شدن بالطبع در پدیده مرزبندی تاثیراتی گذاشت و آن این بود که با اینکه مرزبانان در مرزها بودند امکان ارتباط تجاری و اطلاعاتی وجود داشت و هویت ملی به هویت منطقه ای و جهانی تبدیل شد و در واقع میتوان گفت مرز مرد. اما در سال ۲۰۰۱م با به وجود آمدن حادثه یازده سپتامبر مرزهای فیزیکی دوباره جان گرفتند و همچنین با شیوع یافتن بیماریهای خاص در برخی کشور ها مرزها هویت امنیتی و دفاعی خود را بازیافتند. در سال ۲۰۱۲ م و روی کار آمدن داعش و تهدید جهانی آن و گسترش فقر و بی ثباتی در آفریقا، کشورها به شدت بر مرزبندی ها و امنیت ملی برای حفظ هویت ملی خود تاکید داشتند.