سید محمد تقی رئیس السادت دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی از دانشگاه خوارزمی و دبیر انجمن ژئوپلیتیک ایران در گفت وگو با نشریه اخبار مناطق آزاد، دیدگاه خود را نسبت به عضویت ایران در شانگهای و منافع مناطق آزاد کشور از این پیمان مطرح کرد. وی به موقعیت جغرافیایی ایران اشاره کرد و گفت: کشور ایران در چهار راه تجارت شرق به غرب و شمال به جنوب واقع شده است. این مزیت طبیعی به لحاظ ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک ایران را به عنوان کشوری ویژه در مناسبات اقتصادی و سیاسی در سطح منطقه و جهان قرار داده است. از این جهت عضویت ایران در سازمانهای همکاری منطقه ای و بین المللی می تواند باعث افزایش مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران شود و به نوعی ایران را از انزوای بین المللی خارج کند. رئیس السادت، اولین همکاری منطقه ای ایران را نام برد و گفت: سازمان همکاری اقتصادی (اکو) که در سال 1962 با حضور سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه تاسیس شد در جهت بهره گیری از موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیک برای تعاملات اقتصادی و سیاسی در سطح منطقه برای ایران بود که باعث بهتر شدن مناسبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایران با کشورهای منطقه می شد و به نوعی می توان گفت این شروعی برای منطقه گرایی ایران با توجه به موقعیت اقتصادی و سیاسی ایران در آن سال ها بود. طی سالهای اخیر علی رغم پیوستن کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان به اکو به دلیل تداخل منافع و اختلافات سیاسی اعضا، وضعیت متفاوت نظام اقتصادی کشورهای عضو، نامتوازن بودن سطح اقتصاد کشورها و دخالت های فرامنطقه ای، سازمان اکو نتوانسته موفقیت چشمگیری در سطح منطقه ای برای کشورهای عضو و ایران داشته باشد. از این رو در طی سا لهای اخیر ایران با توجه شرایط اقتصادی و وجود تحریمهای بین المللی نتوانسته عضو سازمان همکاریهای منطقه ای یا بین المللی مهمی شود. شروع حضور ایران در سا ل 2005 به عنوان عضو ناظر و درخواست عضویت در سال 2008 در سازمان همکاری های شانگهای آغاز فعالیت ایران در یک سازمان همکاریهای منطقه ای و بینالمللی بود.
دبیر انجمن ژئوپلیتیک در ادامه در خصوص حضور ایران در این سازمان اظهار داشت: سازمان همکاری های شانگهای که ابتدا با حضور کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال 1996 با عنوان شانگهای 5شکل گرفته بود، با عضویت ازبکستان در سا ل 2001 به سازمان همکاریهای شانگهای تغییر نام داد. اگرچه در ابتدا این سازمان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه پایه گذاری شد، اما با پیوستن کشورهایی چون هند و پاکستان همکاری های کشورهای عضو در سه سطح امنیتی، اقتصادی و فرهنگی قوت بیشتری گرفت. مسائل امنیتی و مقابله با تروریسم از مهمترین دغدغه های کشورهای عضو شانگهایی است. از طرف دیگر حضور چین و هند که از قطبهای اصلی اقتصاد جهانی در سازمان هستند موقعیت اقتصادی و ژئواکونومیک سازمان همکاری های شانگهای را بالا می برد .وی خاطرنشان کرد: اما عضویت دائم ایران در سازمان همکاریهای شانگهای پروسه ای حدودا سیزده ساله را طی کرد که البته عضویت هند نیز در این سازمان به همین اندازه زمان برد و نشان از حساسیت بالای کشورهای هسته مرکزی برای تایید پیوستن اعضاء جدید به این سازمان را می رساند. شاید از مهمترین نکاتی که روند عضویت دائم ایران تسریع کرد، موافقت نامه برجام و خروج ایران از ماده هفت سازمان ملل بود. همچنین مبارزه همه جانبه ایران با تروریسم و افراطی گری به خصوص در سالهای اخیر با مبارزه در مقابل داعش را نیز می توان از عواملی دانست که باعث تغییر رویکرد کشورهای عضو برای پذیرش ایران به عنوان عضویت دائم در نظر گرفتند. همچنین امضاء سند همکاری25 ساله ایران و چین را هم می توان از عوامل عضویت دائم ایران در سازمان همکاریهای شانگهای برشمرد.
رئیس السادت افزود: نکته دیگر در خصوص تسریع عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، درگیری آمریکا در مسائل داخلی و بین المللی در دوران پساترامپ بود و نیز عملکرد منفعلانه کشورهای اروپایی پس از خارج شدن آمریکا از برجام که نتوانستند با ایران به توافق جامع و جداگانه ای بدون حضور آمریکا دست یابند. از اینرو، چین و روسیه از این فرصت استفاده کردند و به خاطر منافع اقتصادی به ایران نزدیک شدند. از طرفی ایران هم برای برون رفت از وضعیت فعلی سیاسی و اقتصادی و بی اثر کردن تحریمها، همکاری خود را با شرق گسترش داد. اما شاید مهمترین عامل، موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه باشد. موقعیت چهار راهی ایران که باعث پیوند میان شرق با غرب و شمال با جنوب می شود. حضور تعدادی از کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سازمان همکاریهای شانگهای و حجم تجارت بالای چین و هند با کشورهای اوراسیا و اروپا و استفاده از موقعیت ترانزیتی ایران برای تجارت از جمله عواملی است که می تواند جایگاه ایران را در سازمان همکاریهای بالا ببرد و مستحکم کند.
دبیر انجمن ژئوپلیتیک تاکید کرد: در بعد داخلی عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای را نباید به حساب یک دولت یا گروه خاصی گذاشت؛ بلکه این یک روند پانزده، بیست ساله بوده است و سه دولت قبلی نقش مهمی در روند عضویت ایران داشته اند که البته با حضور دولت جدید این مهم به وقوع پیوست. به هر حال عضویت دائم ایران در سازمان همکاریهای شانگهای را باید به حساب همه سیاستمداران و دولتمردان جمهوری اسلامی ایران گذاشت. وی در عین حال تاکید کرد که ایران باید روند مبارزه با تروریسم و افراطی گری را ادامه دهد و در جهت ژئوپاسفیک و صلح در منطقه و جهان حرکت کند. آنچه هم اکنون برای ایران مهم است وجود یک وفاق داخلی و استفاده از کارشناسان زبده و نوگرا در ژئوپلیتیک، اقتصاد، سیاست و فرهنگ برای پیشبرد بهتر اهداف ایران در سازمان همکاریهای شانگهای می باشد که به نوعی بتوان ایران را به عنوان بازیگر اصلی در سازمان همکاریهای شانگهای مطرح کرد. دبیر انجمن ژئوپلیتیک در پایان خاطرنشان کرد: از طرف دیگر حضور ایران در سازمان همکاریهای شانگهای که یک سازمان امنیتی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است می تواند کمک بسیاری به منطقه گرایی ایران با توجه به مشخصات جغرافیایی، ژئوپلیتیکی، اقتصادی و فرهنگی ایران داشته باشد و موقعیت ایران را در منطقه و جهان به گونه ای قرار دهد که تحریم های سیاسی و اقتصادی را بی اثر کند.
برای مطالعه اصل مطلب به صفحه 4 نشریه مناطق آزاد شماره 148 به تاریخ 1400/07/06 مراجعه فرمایید. نشریه در پیوست مطلب آمده است.