دهمین جلسه از سلسله گفتگوهای جغرافیا و سیاست با موضوع «استراتژی های ژئواکونومیکی در نظام بین الملل» با حضور دکتر حسین مختاری هشی، استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه اصفهان، سه شنبه 20 آبان ماه ۱۳۹۹، ساعت 21 تا 22، از سوی انجمن ژئوپلیتیک ایران و به صورت مجازی و زنده در صفحه اینستاگرام انجمن برگزار شد.
مهمترین بخش‌های سخنان دکتر مختاری هشی در این نشست به شرح ذیل است:
در قدم اول باید بدانیم معنا و مفهوم ژئواکونومی چیست؟
ژئواکونومی شاخه ای از علم ژئوپلیتیک است. سه عنصر اصلی در ساختار ژئوپلیتیک، جغرافیا، سیاست و قدرت هستند. از یک طرف اقتصاد یکی از ابعاد فضای جغرافیایی و از سوی دیگر اقتصاد یکی از ابعاد قدرت است. بنابراین ژئوپلیتیک در دو عنصر از سه عنصر اصلی خود یعنی جغرافیا و قدرت با اقتصاد پیوند خورده است. این امر نشان دهنده این نکته است که اگر اقتصاد با قدرت و سیاست پیوند بخورد و مبحث جغرافیا وسط بیاید خود به خود این اقتصاد با ژئوپلیتیک پیوند خواهد خورد. بنابراین از ژئواکونومی بعنوان بعد اقتصادی ژئوپلیتیک یاد میشود.
ژئواکونومی یکی از جنبه های ژئوپلیتیک است که بر اقتصاد بعنوان ابزار رقابت تاکید میکند. در نظام بین الملل جدید قدرت اقتصادی و قدرت نظتمی مکمل هم هستند. کشوری که قدرت اقتصادی ندارد نمیتواند قدرت نظامی داشته باشد. از طرف دیگر کشوری که قدرت نظامی بالا دارد قدرت اقتصادی و نفوذ بالا دارد.
در ژئواکونومی ابزارهای اقتصادی دولت برای دستیابی به اهداف استراتژیک مورد استفاده قرار میگیرد. مثل ابتکار یک کمربند – یک راه که توسط کشور چین ارائه شده است. این کار برای این است که چین بتواند نفوذ خود را در اوراسیا گسترده و عمیق کرده و به سمت غرب حرکت نماید.
گاهی استراتژیهای کلان برای دستیابی به قدرت اقتصادی بکار گرفته میشود مثل حمله صدام به کویت یا اشغال عراق توسط امریکا.
یک تعریف از ژئواکونومی عبارت است از: استفاده از ابزارهای اقتصادی برای تولید نتایج مفید ژئوپلیتیکی.
تعریف دیگری از ژئواکونومی به این گونه است که ژئواکونومی همان منطق ژئوپلیتیکی است اما با ابزار اقتصادی آنهم در عصر جهانی شدن.
ژئواکونومی در دو جنبه مورد توجه قرار میگیرد:
- رابطه بین سیاستهای اقتصادی و تغییرات در قدرت ملی و ژئوپلیتیک
- پیامدهای اقتصادی روندهای ژئوپلیتیکی چیست؟
حالا باید دید ابزارهای ژئواکونومی شامل چه مواردی می شود؟
ابزارهای ژئواکونومی به چند دسته تقسیم میشود که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیاستهای تجاری (مانند: 1. توافقهای تجاری برای پیشبرد روابط ژئوپلیتیکی یا قطع روابط تجاری، 2. ممنوعیت ورود یک کالا از یک کشور به کشور دیگر، 3. بستن بنادر و حمل ونقل ریلی، 4. استفاده از وام یا بدهی.
- وضع مقررات واردات و تعرفه ها (مانند: 1. بالا بردن تعرفه یک کشور، 2. دادن یارانه به کالاهای خودی در برابر کالاهای وارداتی، 3. دامپینگ یا قیمت شکنی که باعث نابودی صنایع تولیدی در کشور هدف میشود.
- تحریم ها: که باعث انزوا و بالا رفتن آنتروپی یک کشور میشود.
- استفاده از سایبر و جنگهای سایبری
جنگ سایبری یعنی ایجاد اخلال در فعالیتهای اقتصادی یک کشور بعنوان بخشی از یک برنامه ژئوپلیتیکی. البته همه حملات سایبری از ویژگی ژئوپلیتیکی برخوردار نیستند بلکه حمله سایبری که به دنبال ضربه زدن به اقتصاد یک کشور برای کشب یک مزیت ژئوپلیتیکی باشد یا در دل یک برنامه ژئوپلیتیکی قرار دارد را حمله سایبری میگویند که در چارچوب ژئواکونومی قرار میگیرد.