مبانی جغرافیای انتظامی
نویسندگان: دکتر سید علی عبادی نژاد و داود امینی
انتشارات: سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا
از ابتدای قرن بیست و یکم حوزه های گوناگون علوم و معارف بشری شاهد پیشرفت ها و تحولات عظیمی بوده است. در این راستا دانش پلیسی نیز به پیشرفت های قابل توجهی نائل آمده و با گذشت زمان تفکرات و راهبردهای پلیس در پیشگیری از وقوع جرم و معضلات ناشی از آن سیر تکاملی به خود گرفته است. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران نیز در راستای وظایف محوله کوشیده است با بهره گیری از دانش نوین پلیسی، متناسب با ادبیات بومی در جهت توسعه دانش پلیسی، تقویت سطح علمی و ارتقاء سطح کیفی خدمات خویش اقدام نماید.
جغرافیا به عنوان علمی که به تشریح و تبیین فضاهای شکل گرفته ناشی از شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در زمان و مکان های مختلف می پردازد از دو دیدگاه می تواند در حوزه مسایل انتظامی مطرح گردد. نخست؛ تحلیل پراکنش و توزیع فضایی جرائم. دوم؛ مطالعه و تحلیل تاثیر محیط و فضای جغرافیای بر شکل گیری مسایل و پدیده های مخل نظم و امنیت. در کنار دو محور مطالعاتی فوق که چارچوب اصلی جغراقیای انتظامی را تشکیل می دهد، این حوزه مطالعاتی با برنامه‌ریزی فضایی( از جمله برنامه ریزی منطقه¬ای، شهری، روستایی و آمایش سرزمین) نیز ارتباط می یابد و تلاش می کند با شناخت و ترسیم جغرافیایی پدیده های انتظامی و ریشه یابی دلایل شکل‌گیری این پدیده ها و همچنین شناخت تاثیر محیط و فضای جغرافیایی بر شکل‌گیری مسایل انتظامی، آموزه های کاربردی در اختیار برنامه‌ریزان و سیاستگزاران امور انتظامی در سطح خرد و کلان قرار دهد. این در حالی است که با وجود اهمیت این حوزه مطالعاتی، هنوز در ایران منبع علمی موثق و قابل اتکایی که بتواند مورد استفاده محافل دانشگاهی، سیاستگزاری و اجرایی( و از جمله نیروی انتظامی به عنوان حافظ نظم و امنیت در سطح کشور) قرار گیرد، وجود ندارد. بنابر این نگارش کتابی با عنوان جغرافیای انتظامی می-تواند آموزه های نظری و کاربردی زیادی را ارایه نموده و خلاء علمی موجود در این حوزه را برطرف نماید.
بر اساس آنچه گفته شد، مولفان کتاب پیش‌رو تلاش کرده‌اند، ضمن تشریح نظری جغرافیای انتظامی، کاربردهای علم جغرافیا را در حوزه نظم و امنیت تشریح نموده و رنگ و بوی انتظامی به آن ببخشند.
هدف از تالیف این اثر ، آشنایی خوانندگان با مسایل جغرافیایی موثر در امور انتظامی است و مطالعه این کتاب برای همه علاقمندان ، کارکنان پلیس و دانشجویان رشته‌های مرتبط مفید خواهد بود.
كتاب حاضر در در پنج فصل به شرح زير تهيه و تنظيم شده است:
فصل اول تحت عنوان «مفاهيم و کلیات» به تشريح تاريخچه و شاخه‌هاي علم جغرافيا، اهميت، ضرورت، تعريف جغرافياي انتظامي و تفاوت آن با جغرافياي نظامي پرداخته و در نهايت به بررسي وجوه مشترك جغرافيا با امور انتظامي از جنبه بستر، ابزار، اهداف، رويكرد، عناصر و اجراي سازنده مي‌پردازد.
فصل دوم تحت عنوان «نظريه‌هاي امنيتي از منظر جغرافیا» مكاتب فكري و نظريه‌هاي مكاني تأثيرگذار در وقوع جرايم مانند: نظريه فضاي تدافعي، پيش‌گيري از وقوع جرم از طريق طراحي محيطي، نظريه فعاليت‌هاي روزمره، پيش‌گيري وضعي از جرم مورد بررسي قرار گرفته است.
در ادامه، به بررسي جايگاه علم جغرافيا در نظريات معاصر امنيتي از قبيل نظريه كلاسيك مجموعه‌هاي امنيتي، نظريه امنيت منطقه‌اي، نظريه امنيتي شدن، نظريه امنيت اجتماعي و… پرداخته شده است.
فصل سوم تحت عنوان «عوامل جغرافياي انتظامي» به عوامل جغرافيايي طبيعي و انساني و تأثير آنها در فعاليت‌هاي نيروهاي پليس در حوزه‌هاي مختلف مي‌پردازد.
فصل چهارم تحت عنوان «قلمروهاي جغرافياي انتظامي» به تقسيم‌بندي جغرافياي انتظامي بر اساس حوزه‌هاي فعاليت نيروهاي پليس پرداخته است. بر اين اساس با ارائه مطالعات موردي متعدد به بررسي و تشريح جغرافياي مرزي، جغرافياي مواد مخدر، جغرافياي جرم، جغرافياي قانوني و جغرافياي ايمني حمل و نقل پرداخته شده است.
فصل پنجم تحت عنوان «ابزار و تكنيك‌ها در جغرافياي انتظامي» به بررسي اهميت نقشه و نقشه‌نگاري در حوزه‌هاي مرزباني، راهنمايي و رانندگي، انتظامي و كاربردهاي سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS)، سامانه موقعيت‌يابي جهاني(GPS) و سنجش از دور(RS) در حوزه‌هاي مختلف فعاليت پليس مي‌پردازد.
