به منظور گرامیداشت دهم اردیبهشت ماه «روز ملی خلیج فارس» نشستی با عنوان «توافق ایران و عربستان: تاثیرات منطقه‌ای» در روز یکشنبه 10/ 2/ 1402 در محل تالار فرهنگ حوزه معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه بیرجند برگزار گردید. این جلسه به همت انجمن علمی دانشجویی علوم سیاسی و همکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه، انجمن ژئوپلتیک ایران (شعبه خراسان جنوبی)، انجمن ایرانی مطالعات منطقه ای، انجمن ایرانی تاریخ (شعبه خراسان جنوبی) و انجمن های علمی دانشجویی تاریخ و جغرافیا دانشگاه بیرجند تشکیل شد.
در ابتدای این جلسه دکتر مجتبی خلیفه عضو هیات علمی گروه تاریخ با اشاره به سابقه حضور ایرانیان در شبه جزیره عربستان این گونه بیان داشت که بر اساس منابع مکتوب از زمان اشکانیان، ایرانیان تجارت دریایی بین المللی خلیج فارس با سواحل اقیانوس هند، چین و شرق افریقا را در اختیار داشته اند؛ همین امر موجب شده بود ایرانیان در شبه جزیره عربستان به ویژه بنادری چون جده و عدن حضوری جدی داشته باشند تا حدی که ساختن شهرهایی چون جده را نیز به ایرانیان نسبت داده اند. با توجه به چنین پیشینه ای می توان در تجدید روابط ایران با قدرت های منطقه ای در خلیج فارس از جمله عربستان، پیشینه مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را مدنظر قرار داد تا تاثیر اختلافات سیاسی به حداقل برسد.
در ادامه دکتر وحید کیانی، عضو هیات علمی گروه جغرافیا، با اشاره به ضرورت همگرایی منطقه ای در حوزه خلیج فارس و با تاکید بر توافق اخیر ایران و عربستان برای دستیابی به نقش محوری این دو کشور در این حوزه، به اهمیت خلیج فارس در دوران تاریخی و معاصر پرداخت. وی در ادامه سخنانش، حاضران را به این نکته توجه داد که فارغ از بحث انرژی و منابع سرشار نفت و گاز خلیج فارس در دوره های تاریخی گذشته، بدون منابع انرژی هم همواره جایگاه راهبردی و استراتژیک در سطح جهانی داشته است. چه در دوران کلاسیک که اهمیت مکان ها از نظر نظامی تعریف می شد و چه در عصر جدید که اهمیت اقتصادی مکان ها مهم شده و خلیج فارس همیشه در کانون استراتژی های مهم جهانی قرار داشته است؛ یعنی براساس نظریه هایی مانند «نظریه هارتلند هالفورد مکیندر»، «نظریه قدرت دریایی آلفرد تایر ماهان»، «نظریه ریملند اسپایکمن» و «نظریه بیضی استراتژیک انرژی جفری کمپ» به خلیج فارس نگاه کنیم می بینیم جزو معدود مناطقی در جهان است که با تغییر گفتمان ها از اهمیت راهبردی و استراتژیکی آن کاسته نشده است. تمرکز این سخنرانی بر این نکته محوری قرار داشت که گفتمان و روح حاکم بر منطقه خلیج فارس در حال حاضر بر محور گفتمان ژئوپلیتیکی قرار دارد و در نتیجه ی آن یک رقابت منفی و ضدتوسعه در سطح منطقه ایجاد شده که خروجی آن، جغرافیای نزاع و آشوب است. به همین خاطر باید تلاش شود تا گفتمان اکوپلیتیکی بر کل منطقه حاکم شود تا محیطی امن و توسعه یافته به وجود آید. در این میان برای گذار از وضعیت ژئوپلیتیک به اکوپلیتیک (جغرافیای جنگ به سمت جغرافیای صلح) نیاز به یک حلقه میانی یا پیشران هستیم که ژئواکونومیک می تواند این نقش را ایفا کند. با توجه به گفتمان ژئواکونومیکی چین در سطح جهان و همچنین خلیج فارس، این گذار می تواند فرصتی برای ایران و عربستان باشد تا نهایت استفاده را برای تغییر «گفتمان ژئوپلیتیکی و امنیت محور ایالات متحده امریکا» که اختلاف و دشمنی را در کانون خود قرار می دهد به سمت «گفتمان ژئواکونومیک و اقتصادمحور چین» که اشتراکات و رقابت مثبت را در کانون خود دارد در منطقه خلیج فارس دنبال کنند. البته باید مواظبت و راهبری درستی داشته باشند که اسیر نظم مطلوب چین و امریکا نشده و نظم مطلوب خود را دنبال کنند.
دکتر احمد بخشی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی، دیگر سخنران حاضر در این جلسه بود که در بخشی از صحبت های خود به چرایی و ضرورت تهدیدها و مراقبت های لازم از توافق میان ایران و عربستان اشاره کرد و به تاثیرات روابط دو بازیگر مهم منطقه و نقش این دو کشور در ایجاد امنیت و ناامنی در منطقه خلیج فارس و غرب آسیا پرداخت. با مقایسه دو دوره روابط و قطع روابط ایران و عربستان، اثرات امنیتی، سیاسی، فرهنگی و… را در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی تشریح کرد. وی سپس به نقش و جایگاه چین به عنوان قدرت در حال ظهور اشاره کرد و لزوم ایجاد امنیت برای تداوم قلمروگستری و امنیت انرژی این کشور در شرایط کاهش حضور آمریکا و رقابت با این کشور و لزوم تنوع در سیاست خارجی عربستان و ضرورت ایجاد همگرایی میان ایران و عربستان برای کشور چین پرداخت. وی همچنین به عوامل تهدید و ناپایداری این توافقنامه از جمله اختلاف رویکردها و جریان های سیاسی دو کشور ایران و عربستان، جریان های سیاسی در آمریکا و نقش اسرائیل و معاهده صلح ابراهیم نیز اشاره کرد. در پایان جلسه از سوی حاضرین در نشست سئوالاتی مطرح شد که توسط سخنرانان پاسخ داده شد.
