مصاحبه دکتر سید محمدتقی رئیس السادات (دبیر انجمن ژئوپلیتیک ایران) با خبرگزاری رضوی ….
(این تحلیل صرفا دیدگاه مصاحبه شونده بوده و انتشار آن به منزله موضع رسمی انجمن نیست)…
دبیر انجمن ژئوپلیتیک ایران در گفتگو با خبرگزاری رضوی مطرح کرد…
استفاده از موقعیت خلیج فارس در جهت صلح و همگرایی منطقه ای…
تهران_دبیر انجمن ژئوپلیتیک ایران به استفاده از موقعیت خلیج فارس در جهت صلح و همگرایی منطقه ای اشاره کرد.
خبرگزاری رضوی_ ملیحه رفیع طلب؛ دهم اردیبهشت روز غرور آفرینی در تقویم ماست. روزی که یادآور اقتدار ایران و ایرانی است و زیست فرهنگی و قدرت راهبردی ما را به رخ جهانیان می کشد. روز ملی “خلیج فارس” نه فقط در تقویم که بر پیکره این مرز و بوم ثبت شده و هویت و نمادی از شکوه “ایران” می باشد. به مناسبت این روز با دبیر انجمن ژئوپلیتیک ایران به گفت و گو پرداختیم تا به تحلیلی جامع از نقش استراتژیک منطقه خلیج فارس بپردازد و به انبوه ظرفیت های آن که گاها مغفول مانده اشاره کند. در ادامه پرسش های ما و پاسخ های دکتر سید محمد تقی رئیس السادات دانش آموخته جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی به تفضیل می آید.
*نقش استراتژیک خلیج فارس از گذشته تا کنون در جغرافیایی جهانی چه بوده است؟
_از لحاظ ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک در سطح جهان، سه صحنه عملیاتی اقیانوس آرام، اقیانوس اطلس و اقیانوس منجمد شمالی وجود دارد. در این سه صحنه، اتفاقات ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک شکل می گیرد که جنگ های جهانی و رقابت‌های مختلف سیاسی و تجاری از جمله‌ی آن هستند. خلیج فارس یکی از شاخک های صحنه ژئواستراتژیک اقیاتوس آرام است که از لحاظ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای قدرت‌های جهانی، دارای اهمیت است. علاوه براین نقش ژئوکونومیک خلیج فارس را نمی‌توان نادیده گرفت. خلیج فارس در بیضی انرژی جهان واقع شده و درصد زیادی از صادرات نفت و گاز جهان از طریق خلیج فارس انجام می شود. از گذشته، خلیج فارس در منطقه ای واقع شده است که از نظر ترانزیتی و چهارراهی هم از شرق به غرب و شمال به جنوب به کشورهای دیگر ارتباط می دهد. یکی از دلایلی که هند و چین هم به لحاظ اقتصادی و سیاسی تلاش می کنند حضور قدرتمند در خلیج فارس داشته باشند به این دلیل است که از طریق این آبراه کالاهای خود را به سمت آسیای مرکزی و یا اروپا بفرستند. باتوجه به بحث جغرافیا، خلیج فارس در نقطه ای واقع شده است که از منظر بحث انرژی و جغرافیایی مهم تلقی می شود و همه این موارد برای کشورهای شرق آسیا و حتی اروپا موقعیت ممتازی ایجاد می کند. در گذشته هم‌شاهد بودیم که اتفاقات تاریخی و سیاسی که در سطح جهانی به وقوع می‌پیوست به نوعی خلیج فارس را تحت تاثیر خود قرار داده است. به خصوص از زمانی که نفت در منطقه کشف شد و کشورهای غربی به دنبال این بودند که هرطور شده به این نفت دسترسی پیدا کنند. حتی شاهد این هستیم که انگلیس، فرانسه و آمریکا در این منطقه پایگاه نظامی دارند و استدلال شان در چرایی این‌قضیه این است که صادرات امنیت نفت را تامین کنیم. اما نکته قابل ذکر اینکه نقش استراتژیک باید به گونه ای باشد که کشورهای منطقه مورد منفعت قرار بگیرند اما عملا این اتفاق نمی افتد و بلعکس منفعتی برای کشورهای دیگر دارد. حتی در عصر حاضر، کشورهایی چون ترکیه و اسرائیل هم حضور محسوسی در منطقه پیدا کرده اند و از آن طرف چین هم حضور گسترده ای در منطقه دارد. باتوجه به حضور کشورهایی نظیر بریتانیا و فرانسه درگذشته، می توان اینطور گفت که منفعتی که از قِبَلِ خلیج فارس به ایران و کشورهای عربی میرسد رو به کاهش است و راهکارش هم این است که کشورهای منطقه به فکر ایجاد سازمان منطقه ای باشند تا منفعت زیست محیطی و یا جغرافیایی و اقتصادی را از آن کسب کنند.
*چرا برخی کشورهای عربی تلاش دارند نام خلیج فارس را تحریم کنند؟
_شمال خلیج فارس در اختیار ایران است و جنوب آن در اختیار عراق، کویت، بحرین، عربستان قطر و امارات متحده عربی و از لحاظ ژئوپلیتیک و توازن قدرت، کشور ایران از لحاظ جمعیتی و وسعت سرآمد است و در طول تاریخ قدرت منطقه ای بوده و سبب شده نام خلیج فارس براساس هویت ملی و فرهنگی ایران باشد. اما بعد از انقلاب قدرت منطقه ای در خلیج فارس نداریم و ایران هم‌نتوانست جایگاهی که در گذشته داشته را حفظ کند برای همین کشورهای عربی با تحت تاثیر قرار گرفتن از قدرت کشورهایی مانند بریتانیا و امریکا در این زمینه دست به یک سری تحریکاتی می زنند و تلاش می کنند نام خلیج فارس را تغییر دهند و یا اسم دیگری بر روی آن بگذارند. و قطعا تحریک قدرت های فرا منطقه ای هم به ایجاد و تشدید تنش برای تغییر نام خلیج فارس کمک می کند. به بیان دیگر کشوری مثل آمریکا نمی خواهد این منطقه آرامش داشته باشد تا از این تنش ها به منفعت دلخواهش برسد. از طرفی کشورهای عربی خلیج فارس به آن صورت پیشینه تاریخی خاصی ندارند و می خواهند با تحریف، نام هویتی برای خود ایجاد کنند. دلیل مهم عدم وجود یک سازه ژئوپلیتیک منطقه ای فراگیر در منطقه خلیج فارس باعث می شود دو دستگی بین ایران و کشورهای جنوبی اتفاق بیفتد و کشورهای منطقه به صلح پایدار دست پیدا نکنند.
*آیا ما توانستیم طی سال های پس از انقلاب از این فرصت خدادادی در عرصه های مختلف استفاده کنیم؟
_ در ایران دولت هایی داریم که ایدئولوژی و تئوری مبنی بر خشکی زیستی دارند و هیچ وقت‌نگاه دریایی و توسعه دریایی نداشته اند و صاحب منصبانی که در دوره های مختلف داشتیم اکثرا از مناطق مرکزی ایران بوده اند و تقریبا هیچ گاه ایران دید وسیعی نسبت به مسائل آبی و دریایی نداشته است. بااین وجود در چند سال اخیر اتفاقات خوبی افتاده و اکنون منطقه چابهار راه اندازی شده است. البته از آن طرف به جزء مشکلات داخلی در طول تاریخ به ما آموزش کسب قدرت در دریا داده نشده چراکه اگر در دریا ها قدرتمند میشدیم قطعا از باقی موارد هم کشور قدرتمندی به حساب می آمدیم. قدرت های جهانی هم نمی خواستند که کشوری مثل ایران توسعه دریایی پیدا کند. برای مثال در دوره قاجار بریتانیایی ها اجازه ندادند که سواحل خلیج فارس و دریای عمان قدرتمند شوند و حتی باعث تضعیف این مناطق هم شدند البته اینطور پیش بینی می شود که در چند سال دیگر کشور قدرتمند آبی شویم. از لحاظ جغرافیایی این نکته را باید در نظر گرفت که عمق آب در طرف ایران در خلیج فارس بیشتر است و استفاده های بسیار ساحلی و دریایی بیشتری می توان از آن کرد. همچنین با انتقال صنایع آب بر به سواحل خلیج فارس هم سواحل خلیج فارس توسعه پیدا می کنند هم مشکل کم آبی و بحران آب حل می شود. در هر صورت امیداوریم در آینده خط مشی اصولی در منطقه پیش آید. بدون شک منطقه خلیج فارس دارای ظرفیت های بی نظیر محیط زیستی و گردشگری و ترانزیتی است و حتی سودآوری خاصی هم دارد. در ادامه این نکته هم قابل تامل است که توسعه خلیج فارس نباید به توسعه محیط زیست لطمه وارد کند درحالی که جزایر مصنوعی که برخی کشورها درست کرده اند به محیط زیست آسیب وارد می کند و اگر به محیط زیست منطقه توجه نکنیم ممکن است خلیج فارس هم مانند خیلی از موارد آبی که در کشور داشتیم از بین برود. خلیج فارس را باید به صورت یک ظرفیت طبیعی ببینیم.
*چه ظرفیت هایی از خلیج فارس مغفول مانده و مورد استفاده ما قرار نگرفته است؟
_خلیج فارس از منظر توریسم به دلیل آب و هوای خاصی که دارد می تواند مورد توجه عمیقی واقع شود. همچنین وجود آفتاب در اکثر روزهای سال برای کشورهای اروپای شمالی که قصد دارند از ساحل خلیج فارس استفاده کنند بسیار مناسب است. در ایران جزیره کیش از جمله کم نظیر ترین سواحل طلایی را در جهان دارد که با توسعه زیر ساخت ها می توان به توسعه گردشگری در این جزیره و سایر جزایر ایرانی خلیج فارس کمک کرد. کشورهای جنوبی خلیج فارس در چند سال اخیر سرمایه گذاری کلانی در توسعه زیر ساخت های گردشگری و ورزشی داشته اند ازجمله آن ها می توان به برگزاری جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ در کشور قطر اشاره کردکه فرصت مناسبی برای کشورهای منطقه است که خود را نشان دهند و برای خود منفعتی کسب کنند. همان زمان که کشور قطر به عنوان میزبان جام جهانی انتخاب شد صحبت هایی انجام گرفت در خصوص اینکه از بندر بوشهر برای پشتیبانی وتدارکات برای تامین کالا در مسابقات برای کشور قطر صورت گیرد، که متاسفانه به دلیل کم کاری های داخلی، این فرصت و ارتباطات بین المللی از بین رفت اما هنوز هم می توان با رایزنی ها و دیپلماسی ها ارتباطات مناسبی را جلب کنیم تا از این فرصت در جهت منافع ملی، سیاسی، اقتصادی و ورزشی استفاده شود و این موارد بدون شک در آینده جایگاه ما را ارتقا می بخشد. اما تمامی اینها باید در سایه همگرایی و همکاری کشورهای منطقه باشد و از موقعیت جغرافیایی خلیج فارس در جهت صلح و هم تکمیلی در منطقه استفاده کنیم و از ژئوپلیتیک به ژئوپاسفیک برسیم.
