ایران و تحولات ژئواکونومی
نویسنده گان: دکتر فاطمه هاشمی و دکتر نبی الله رشنو
انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی
تحولات دهه های اخیر درگفتمان ژئواستراتژی و گرایش های جهانی به سمت گفتمان ژئواکونومی، عملا منجر به ایفای نقش برتر مولفه های اقتصادی درعرصه مناسبات بین المللی و تولد تفکر ژئواکونومی گردید. با این اوضاع در واقع ژئواکونومی به اثر گذارترین عوامل یا زیربنای سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی درمحیط کشوری، منطقه ای و جهانی برای مطالعه و بررسی تصمیم گیری های سیاسی و رقابت قدرتها و اثرگذاری این عوامل درساختار شکل دهنده به ژئوپلیتیک نوین منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. بنابراین یکی از مهمترین ویژگیهای عصر ژئواکونومی، اهمیت یافتن اقتصاد در عرصه تعاملات بین المللی است. برخلاف دوران جنگ سرد که در آن تقسیم ژئوپلیتیکی جهان عمدتا جنبه ایدئولوژیک داشت، در گروه بندی های نوین ژئوپلیتیکی جهان پس از جنگ سرد ، شاخصه های اقتصادی مبنای بسیاری از تحولات و صف بندی های جدید درعرصه های تعاملات جهانی گردیده است.
درقرن بیست و یکم با توجه به رشد جمعیت و نیازهای گسترده جهان بشری و نیز علیرغم تلاش های ویژه ای که واحدهای سیاسی بر تامین امنیت غذایی شهروندان دارند، تغییر و تحولات اساسی در نگرشها و تعاملات جهانی حاکی از آن است که دیگر نمی توان عرصه های قدرت نمایی و حوزه های نفوذ در مناطق و نواحی گوناگون را صرفا بر پایه تصرف و یا اشغال سایر سرزمینها مورد بررسی و یا محاسبه قرار داد. بلکه رویکردهای نوین در تعاملات بین المللی بیانگر نقش آفرینی ویژه ابزارهای قدرت نرم بخصوص با رویکرد ژئواکونومی و نیز میزان تسلط برگلوگاه های اقتصادی و بازارهای عرضه و تامین نیازهای عمومی در تعیین حوزه های نفوذ بین المللی است. این دیدگاه در محاسبات و تحلیل های نوین ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی از اولویت و جایگاه خاصی برخوردار شده است. این شرایط بیانگر رابطه ای پویا، تنگاتنگ و دوسویه میان سياست و فضاست، به گونه اي که پيگيري هر سياستي تظاهرات فضايي خاص خود را داشته و هر فضايي نيز سياستهاي خاص خود را طلب می کند.
درچنین شرایطی،كشور ایران با واقع شدن در يكي از حساس‌ترين موقعيت‌هاي ژئوپليتيكي جهان و بهره مندی آن از کارکردهای گوناگون مناطق ژئواکونومیک پیرامونی، به یکی از پر جاذبه ترین کانون ها در تعاملات منطقه‌اي و جهاني تبدیل شده است. اين موقعيت نه تنها باعث تأثيرگذاري ايران بر فرآيندهای ژئواکونومی جهاني و منطقه‌اي مي‌شود، بلكه با ایجاد اثراتی عمیق بر مجموعه تعاملات سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران در ابعاد ملی و منطقه ای،كاركردهای گوناگون مناطق پيراموني مي‌تواند مسائل داخلی ايران را نیز تحت تأثير خود قرار دهد.
ایران به لحاظ تعدد همسایگان (تعداد 15کشور و 9دولت خودمختار) عملا در حوزه های روابط بین المللی از یک موقعیت لولایی بهره مند است. بگونه ای که بطور همزمان باید از آمادگی لازم برای انجام تعاملات گوناگون در تعداد 24 دروازه برخوردار باشد. مطلوبیت این موقعیت برای توسعه و گسترش ابعاد متعدد منافع ملی و بین المللی ایران به نحوی است که ضمن لزوم بهره مندی از امنیت جامع و پایدار، اگر در استراتژی بلند مدت توسعه ملی این کشور بر موضوع نقش آفرینی در حوزه خدمات پایدار بین المللی و گسترش بخشهای ترانزیتی و شبکه راههای ارتباط خارجی بعنوان یک محور اساسی، تمرکز عملی صورت گیرد، ایران می تواند تامین کننده نیازهای تجاری و روابط بازرگانی برای بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت ساکن در قاره های اروپا ، آسیا ، شمال آفریقا و شرق دور باشد.
موقعيت ايران در نظام جهاني و منطقه‌اي و همچنین كنشها و روابط متقابل آن با قطب‌هاي قدرت جهاني و مناطق ژئوپليتيكي، دائماً مسائل جديدي را مي‌آفريند كه مجموعاً زمينه بسيار مناسبي را براي مطالعه عوامل پويا و متحول بخصوص در حوزه های ژئواکونومیکی، فراهم نموده است.
پس از آنجايي كه اثرگذاري مؤلفه‌هاي قدرت ملي در سياست خارجي مستلزم نقش آفرینی متناسب با ژئوپلیتیک و نیز هماهنگي ميان جنبه‌هاي نرم‌افزاري با دیپلماسی و روابط بينالمللي است، لذا عدم توجه عملي به اين مهم در ادوار تحولات بین المللی سبب شده تا کشور ایران همواره ضمن فقدان جايگاه متناسب در صف بندي هاي نظام بين‌الملل، با رشد روزافزون هزينهها در ابعاد داخلي و خارجي مواجه گردد.
بنا بر این درک طبيعي و فضايي روابط متقابل مفهومي وکارکردي پديده هاي مؤثر در اين جايگاه با تحليلی از محورهاي استراتژي جهاني بربستر مؤلفه‌هاي سياسي، اقتصادی و جغرافيايي کشور ايران، زمينه مناسبي را براي تبیین تاثیرات متقابل مولفه های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیک بر استراتژی اقتصاد سیاسی و روابط اقتصادی این کشور فراهم نموده است تا بعنوان یک فرآیندعلمی دراین کتاب مورد کنکاش قرار گیرد.
كتاب «ایران و تحولات ژئواکونومی» ضمن تآکید بر تحلیل بنیادهای موثر در حوزه های مناسبات و روابط اقتصادی و ژئواکونومیک جمهوری اسلامی ایران در فرآیندهای جهانی شدن، به تحلیل و بررسی تاثیرات متقابل میان عوامل ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و مولفه های تاثیرگذار اقتصاد سیاسی و روابط اقتصادی و تجاری ایران در عرصه های جاری از تعاملات ژئواکونومی جهانی پرداخته است.
این کتاب در شش فصل و با عناوين و موضوعاتي پيوسته تالیف و تنظيم شده است:
فصل اول اين كتاب با عنوان «بنیادهای نظري» در سه سطح بر تحلیل و تبیین مفاهیم ژئواکونومی،جهانی شدن و ژئوپلیتیک جهانی شدن متمرکز گردیده است.
فصل دوم باعنوان «شاخص های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ایران» در سه حوزه ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و مناسبات اقتصادی و تجاری، به تشريح و تحليل ويژگي ها وشاخص های مربوطه در ايران اختصاص يافته است.
فصل سوم با عنوان «تحلیل فضایی روابط و مناسبات سیاسی جمهوري اسلامي ايران» به تعریف و تبیین حوزه های روابط محیطی و پیرامونی ایران پرداخته است.
فصل چهارم با موضوع «تحلیل فضایی مناسبات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران» بررسي و تبیین شرایط فضایی و محیطی حاکم بر فرآیند روابط تجاری و پیوندهای اقتصاد سیاسی ايران مورد تاكيد قرار گرفته است.
فصل پنجم به «بسترهای حضور ایران در فرآیند ژئواکونومی جهانی» پرداخته است كه درآن شرایط كلي حاكم بر وضعیت کنونی و نیز تدابير جاری در تعاملات اقتصادی و اقتصاد خارجی کشور مورد بررسي قرارگرفته است.
و در فصل ششم باعنوان «رویکردها و ملاحظات راهبردی ایران در تحولات ژئواکونومی» تحليل وبررسي نگرش های راهبردی در ارتباط باظرفيت هاي ويژه جغرافيايي، اقتصادی و سیاسی کشور جهت دستيابي به توفيقات مطلوب در تعاملات اقتصاد جهانی جمهوري اسلامي ایران مورد تاکید قرارگرفته اند.
