- نقش در امنیت انرژی جهانی:
بندر شهید رجایی در نزدیکی تنگه‌ی هرمز واقع شده؛ جایی که روزانه حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت عبور می‌کند. اگر تنشی در خلیج فارس رخ دهد، این بندر یکی از اولین اهداف خواهد بود، چون می‌تواند جریان صادرات و واردات انرژی و کالا را مختل کند. پس امنیت این بندر مساوی با امنیت مسیرهای انرژی جهان است.
- حلقه‌ی حیاتی در دوران تحریم:
در دوره‌های تحریم (مثلاً پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸)، بندر رجایی بار اصلی صادرات کالاهای غیرنفتی، تهاترها و دور زدن محدودیت‌های تجاری را بر دوش کشید. به همین دلیل همواره هدف تهدیدها، تحریم‌های بندری و حملاتی مانند خرابکاری سایبری بوده.
- وزنه‌ی مهم در کریدور شمال ـ جنوب:
ایران می‌خواهد بندر رجایی را به مسیر حمل‌ونقل «شمال ـ جنوب» (از هند به روسیه و اروپا) گره بزند. این کریدور جایگزینی برای کانال سوئز است و مزیت بزرگی برای ایران ایجاد می‌کند. بندر رجایی نقطه‌ی شروع این زنجیره است. بدون این بندر، پروژه‌ی شمال ـ جنوب تقریباً بی‌معنا می‌شود.
- بازوی اقتصادی جنوب ایران:
بندر رجایی با شهرهای بزرگ ایران (مثل تهران، اصفهان، شیراز) و حتی کشورهای آسیای میانه (قزاقستان، ترکمنستان و…) از طریق جاده و راه‌آهن متصل است. این اتصال، بندر را به هاب تجاری منطقه‌ای تبدیل کرده. هر اختلالی در بندر، اقتصاد داخلی و منطقه‌ای را متأثر می‌کند.
- هدف راهبردی در جنگ ترکیبی (Hybrid Warfare):
در جنگ‌های امروزی (ترکیبی از حملات سایبری، عملیات روانی، خرابکاری فیزیکی و تحریم اقتصادی)، مراکز زیرساختی مثل بندر رجایی، اهداف اولویت‌دار هستند. حمله یا فلج کردن این بندر می‌تواند بدون شلیک حتی یک گلوله، آسیب شدیدی به اقتصاد و روحیه‌ی ملی ایران وارد کند.
بندر شهید رجایی، مهم‌ترین بندر تجاری ایران است و چند دلیل کلیدی برای اهمیت بالای آن وجود دارد:
- دروازه‌ی اصلی تجارت خارجی ایران:
حدود ۷۰٪ صادرات و واردات غیرنفتی کشور از طریق بندر شهید رجایی انجام می‌شود. این بندر شاهراه تنفس اقتصادی ایران به حساب می‌آید.
- موقعیت جغرافیایی استراتژیک:
در تنگه‌ی هرمز، یکی از حساس‌ترین و راهبردی‌ترین آبراه‌های جهان قرار گرفته؛ جایی که بیش از یک‌سوم نفت جهان از آن عبور می‌کند. بندر رجایی نزدیک‌ترین نقطه‌ی اتصال ایران به خطوط اصلی کشتیرانی بین‌المللی است.
- زیرساخت‌های بندری پیشرفته:
این بندر با داشتن اسکله‌های کانتینری بزرگ، ترمینال‌های تخصصی و تجهیزات مدرن تخلیه و بارگیری، ظرفیت بسیار بالایی برای پذیرش کشتی‌های اقیانوس‌پیما دارد.
- پیوند به شبکه‌های حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی:
بندر شهید رجایی از طریق راه‌آهن، بزرگراه و خطوط جاده‌ای به شهرهای اصلی ایران و کشورهای همسایه متصل است. این بندر حلقه‌ی حیاتی برای کریدور شمال ـ جنوب و پروژه‌های ترانزیتی منطقه است.
- اهمیت اقتصادی و اشتغال‌زایی:
بندر شهید رجایی هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده و سهم بالایی در تولید ناخالص داخلی مناطق جنوبی کشور و کل اقتصاد ملی دارد.
- نقش ژئوپلیتیکی:
کنترل و بهره‌برداری از چنین بندری برای ایران نه تنها یک مزیت اقتصادی بلکه یک ابزار راهبردی در رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی محسوب می‌شود.
دکتر مصطفی قادری حاجت . دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
