نشست یک روزه «اولویت‌های گردشگری دولت آینده به منظور گسترش همکاریهای منطقه ای (با تاکید بر منطقه خلیج فارس)» از ساعت 17 تا 20 دوشنبه 7 تیر 1400 از سوی انجمن ژئوپلیتیک ایران و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به صورت مجازی برگزار شد.
در این نشست، دکتر عبدالرضا فرجی راد با موضوع «آسیای جنوب غربی، ایران و گردشگری مذهبی»، دکتر اسماعیل قادری با موضوع «موقعیت جغرافیایی و نقش آن در توسعه گردشگری»، دکتر علی رحیم پور با موضوع «ژئوپلیتیک گردشگری و توسعه همکاریهای منطقه ای (با تاکید بر حوزه خلیج فارس)» و دکتر سامان خلیلیان با موضوع «گفتمان ژئوپاسفیک از منظر ظرفیت توسعه صنعت گردشگری در روابط بین الملل» به ارائه نظرات خود پرداختند.
دبیر علمی نشست بر عهده دکتر ناصر رضایی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و مسئول کمیته پژوهش انجمن ژئوپلیتیک ایران بود.
در ابتدای این جلسه دکتر رضایی هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و مسئول کمیته پژوهش انجمن ژئوپلیتیک ایران به عنوان دبیر نشست به تشریح اهمیت مبحث گردشگری در ایران و جایگاه گردشگری ایران در منطقه پرداخت.
در ادامه دکتر سامان خلیلیان کارشناس امور بین الملل وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در نشست یک روزه “اولویت های گردشگری دولت آینده به منظور همکاریهای منطقه ای (با تاکید بر منطقه خلیج فارس)” که در قالب وبینار برگزار شد، در خصوص موضوع گفتمان ژئوپاستیک از منظر ظرفیت توسعه گردشگری در روابط بین المللی اظهار کرد: پنج نکته در سیاست خارجی مد نظر هستند که این موارد به طور خود به خودی در حوزه گردشگری نیز وجود دارد که شامل حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی، رفاه ملی، حیثیت ملی و به دست آوردن قدرت است.
وی افزود: در نقشه سیاسی جهان،منطقه جنوب غرب آسیا به دلیل وجود نفت و گاز همیشه حائز اهمیت بوده است و قدرت های جهانی همواره تلاش کرده اند با به دست آوردن این مناطق از منابع آن ها بهره جویی کنند. این کشورها می توانند در ژئوپلیتیک جهانی تاثیر گذار باشد. اما در عین حال نبود منابع آب شرب یکی از مشکلات این مناطق است و به طور کلی مشکلات موجود در این منطقه باعث شده است که این منطقه همواره دچار تنش و ناآرامی باشد البته می توان از همین تهدیدها به عنوان یک فرصت بهره برده و آرامش را به این منطقه بازگرداند.
خلیلیان تصریح کرد: باید توجه کنیم که جنگ ها و درگیری هایی که باعث کشته شدن انسان ها و تخریب منابع طبیعی می شود همیشه کشورهای جنوب غرب آسیا را تحت تاثیر قرار می دهد و تنها راه برون رفت از آن همگرایی است که توسعه گردشگری یکی از مهم ترین راهکار ها برای تحقق صلح و همگرایی است که به طورخاص برای کشورهای جهان اسلام در زمینه گردشگری حلال و گردشگری کشورهای مذهبی تاکیید کنند. این روند را می توان در گردشگری طبیعی، پزشکی و حوزه های دیگر نیز توسعه دهیم. بضاعت کشور هایی که در جنوب غرب آسیا وجود دارد ظرفیت های بالقوه های را برای همگرایی در منطقه به وجود می آورند. در بررسی هایی که داشتم متوجه شدیم که تا پایان برنامه ششم ایران قصد داشته 20 میلیون گردشگر را جذب کند اما متاسفانه در خوشبینانه ترین حالت بعد از توافق برجام ما توانستیم به عدد چنج و نیم میلیون رسیدیم که فاصله زیادی از برنامه توسعه ششم دارد. اگر ما به این 20 میلیون گردشگر می رسیدیم چهار میلیون شغل می توانستیم ایجاد کنیم. بعد از برجام زیر ساخت های گردشگری با رشد مواجه شد که 14.5 درصد رشد حضور گردشگران در فرودگاه امام خمینی شاهد بودیم. نکته مستتر در برجام که ناکام ماند امنیتی بود که از آن ناشی شد چراکه ایران حراسی زیادی توسط کشورها تبلیغ می شد و برجام با برگزداندن ورق توسط این کشورها منطقه را با وضعیتی جدید مواجه کرد. توصیه می کنیم که دولت جدید و افق آینده جمهوری اسلامی اگر رویکرد دولت به این سمت برود با نگاه باز به حضور گردشگران بعد از فراغت از موضوع بیماری کویید 19، ایران می تواند اقتصاد پایدار را علاوه بر ضرورت گفتمان صلح را برای خود در منطقه ایجاد کند.
گردشگری در منطقه
همچنین در این نشست علی رحیم پور، مدرس دانشگاه و فعال در حوزه گردشگری، ضمن تشریح موضوع گردشگری و توسعه گردشکری منطقه با تاکید بر حوزه خلیج فارس، به مزیت ویژه و رقابتی موقعیت سرزمینی ایران اشاره کرده و خاطرنشان کرد: ما یک موقعیت گذرگاهی داشتیم که در مسیر جاده ابریشم بوده ایم که این موقعیت قبلی می تواند برای گردشگری مناسب باشد و یک مزیت رقابتی داریم با همسایه های خود داریم که به لحاظ فرهنگی تقریبا سرآمد تر از همسایگانمان هستیم. در حوزه های خدماتی که می توانیم به گردشگران نیز ارائه دهیم، می توان گفت که تقریبا به دلیل از دست رفتن پول ملی مان، ارزان قیمت است. بنابراین برای توسعه کشور در حوزه گردشگری وضعیت مناسبی داریم، بنابراین میزان بهره مندی کشور را از این مزیت را باید بررسی کنیم. مزیت ویژه ما در حوزه توریسم درمان این است که بسیاری از متخصصین صاحب نام جهان ایرانی هستند و مزیت رقابتی ما نیز است که نرخ خدمات درمان بسیار ارزان است.
وی ادامه داد: امروزه گردشگری مرز نمی شناسد و اصل اساسی آن تعامل با جهان است و این تعامل امنیت و ثبات را برای ما همراه دارد مثلا امروزه عربستان، همسایه ما، توانسته است با تعامل امنیت را برای خود ایجاد کند. توریست نه تنها به همراه خود امنیت ایجاد می کند بلکه بستر سرمایه گذاری از سراسر دنیا را فعال می کند. این موضوع به طور 100 درصدی وابسته به سیاست است و یک اقتصاد سیاسی است. زمانی که گردشگری شکل می گیرد اشتغال و درآمد پایدار را نیز به همراه دارد و علاوه بر این منابع طبیعی نیز حفظ می شوند. بنابراین گردشگری پایدار کاملا به توسعه پایدار مطابق است.
توسعه گردشگری هزینه اجتماعی دولت ها را کاهش می دهد و امروز می بینیم در کشورهای برتر گردشگری دزدی به ندرت وجود دارد چراکه گردشگر شغل ایجاد کرده است. در جامعه امروز ما که اعضای خانواده از هم دور شده اند، سفر رفتن فرصت خوبی را برای کنار هم بودن و انسجام خانواده ایجاد می‌کند.
رحیم پور اضافه کرد: اگر بخواهیم گردشگری را توسعه دهیم باید ابتدا تعامل را از کشورهای منطقه و همسایه های خود شروع کنیم. مثلا گردشگران عرب به لحاظ فاصله ای به ایران بسیار نزدیک هستند و هردو در یک حوزه فرهنگی قرار داریم و حتی وابستگی های سببی و نسبی با یکدیگر داریم و علاوه بر این هزینه های سفر نیز برایشان بسیار ارزان است. وی افزود: متوسط هزینه اعراب منطقه در هر سفر حدود 6.5 برابر متوسط گردشگران جهان است. استراتژی ایران برای حضور در بازار گردشگری جهان فاقد برنامه است و لذا اگر دولت آینده بتواند مشکلات این حوزه را صرفا برای حاکمیت و دولت تبیین کند نتیجه بسیار بزرگی خواهد داشت. برای برون رفت از این شرایط باید رویکردهای خود را تغییر دهیم، تنش زدایی کرده و همکاری های مشترک انجام دهیم، اعتماد سازی کرده و روادید مشترک و رویداد های تلفیقی برگزار کنیم.
موقعیت جغرافیایی و توسعه گردشگری
همچنین در ادامه اسماعیل قادری،عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی،در بحث موقعیت جغرافیایی و توسعه گردشگری ایران تاکید کرد: اشکال بزرگی در تحلیل ها و نگرش های ما وجود دارد که تصور می کنیم گردشگری مبتنی بر عرضه است. در بحث توسعه یک هیچ گاه به موقعیت جغرافیایی به عنوان عامل توسعه یا محدود کننده توسعه توجه نکرده ایم و در طول تاریخ زمانی که به این موقعیت توجه کرده و آن را مدیریت کرده ایم توانسته ایم اتفاقات خوبی را در اقتصاد و تعاملات خود رقم بزنیم. یکی از عواملی که در توسعه گردشگری یک کشور تاثیر دارد همسایه های آن هستند که تا چه اندازه کشورهای غنی هستند و امکان تعاملات و گردشگری با آن‌ها وجود دارد.
وی ادامه داد: از لحاظ ظرفیت جمعیتی بازار های پیرامون ما ظرفیت مشخصی را دارند و من معتقدم این بازارها پتانسیل ورود بیش از 15 میلیون جمعیت را به کشور را ندارد چراکه بیشتر کشورهای ما درحال توسعه هستند و هنوز توسعه نیافته اند بنابراین نمی توانند گردشگران زیادی را برای ما فراهم کنند. موضوع دیگر ثبات سیاسی است که کشورهای همسایه ما با بی ثباتی های فراوانی مواجه هستند و این موضو نیز از توسعه گردشگری و تعاملات جلوگیری می کند چراکه منطقه به لحاظ شاخص های منطقی بی ثباتی است، همچنین ما با اغلب کشورهای همسایه خود اختلافات و مشکلات حقوقی داریم.
دانشیار گروه مدیریت و جهان گردی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: هنوز در سطح دنیا تفاوت میان ایران و عراق و افغانستان تمیز داده نمی شود و تصویر ذهنی که از ایران در جهان شکل گرفته است، تصویری درست نیست. ایران هارتلند انرژی دنیا است و اگر حضور نظامیان امریکا را در اطراف خود می بینیم به همین خاطر است و با این وضعیت ما می خواهیم به دنبال توسعه گردشگری برویم ضمن اینکه استراتژی توسعه ما در زمینه گردشگری آنقدر مناسب نبوده است که بتوانیم تصویر خوبی را از کشور خود به جهانیان نشان دهیم.
بازارهای جهانگردی در ایران ضعیف ترین بازار جهانگردی در دنیا محسوب می‌شود که ضعف‌های بسیاری دارد. مهمترین بازار گردشگری هر کشور، کشورهای ییرامون آن کشور هستند و این نیاز به استفاده از استراتژی اشکانیان برای استفاده از کشور به عنوان یک گذرگاه دارد.
گردشگری مذهبی
دکتر فرجی راد دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد و سفیر سابق ایران در نروژ نیز به گردشگری مذهبی اشاره کرده و به عنوان راه حلی میان مدت برای حل مشکلات اقتصادی به تشریح آن پرداخت و گفت: ما در ایران نمی توانیم مانند کشورهای دیگر گردشگری را به اندازه که میل داریم توسعه دهیم چراکه نظام ما هنوز به اجماع نرسیده است و مجموعه ای از نظام که با دید مذهبی به گردشگری نگاه می کنند صرفا به دنبال گردشگری مذهبی هستند و زمانی که نظام به این نتیجه نرسیده است که گردشگری را مانند کشورهای دیگر توسعه دهد، نمی توان آن را محقق کرد. مسئله دیگر سیاست خارجی است که شرح وظیفه ما در سیاست خارجی بر مبنا توسعه گردشگری تعیین نشده است. همچنین سیستم بانکی ما بیشتر داخلی است و برای یک توریست امکان پذیر نیست که مقادیر زیادی پول را با خود در سفر حمل کنند. الان ما باید به دنبال یک درمان موقت باشیم تا بخشی از بحران اقتصادی و معیشتی طبقه فرو دست را جبران کنیم. گفته می شود که بین 40 تا 50 میلیون نفر از جمعیت زیر خط فقر هستند و اگر گردشگری مذهبی را در این مدت کوتاه توسعه دهیم شرایط اقتصادی را بهبود خواهد داد و علاوه بر این در سیاست خارجی نه تنها تاثیر منفی ندارد بلکه کمک کننده نیز است؛ بنابراین باید برای آوردن این جمعیت گردشگر مذهبی به ایران تلاش کنیم.
وی ادامه داد: مثلا باید تلاش کنیم که روادید بین کردستان و ایران و بین عراق عرب و ایران برداریم و اگر این روادید برداشته شود سالانه چندین میلیون گردشگر مذهبی و غیره داشته باشیم. ما باید در سیاست خارجی منطقه ای خود با کشورهای شیعه خود تغییراتی دهیم به صورتیکه با کشورهایی که می توانیم مرز باز کنیم و روادید را برای پذیرش کشورهای مذهبی برداریم و با کشورهایی که قطع رابطه کرده ایم دوباره ارتباط برقرار کنیم و این می تواند چندین میلیون از افرادی که در مرزها زندگی می کنند را معیشتشان را توسعه دهد. نکته دیگر توسعه بازارچه های مرزی است که می توانند اقدام بزرگی برای کمک به افراد ساکن در این مناطق باشد.
گردشگری واکسن
وی افزود: نکته دیگر گردشگری واکسن است که اگر بتوانیم واکسن را به عنوان تحرک و انگیزه ای برای سفر به ایران ایجاد کنیم، می توانند گردشگران زیادی را وارد کشور کند. این افراد در سفر خود طبیعتا به هتل و پذیرایی و خدمات نیاز دارند و توسعه های بعدی را در پی دارد.
در انتها، دکتر اعظمی رئیس هیئت مدیره انجمن ژئوپلیتیک ایران پیشنهاد کرد که چکیده ای از مطالب این نشست به صورت راهکار برای نهاد ها و سازمان های مربوطه و حتی رئیس جمهور منتخب ارسال شود.