نویسنده : آیه شعبانی کوچصفهانی
انتشارات جهاد دانشگاهی 1395
انرژي به عنوان يكی از متغيرهای ژئوپليتيك ، در رقابت قدرتهای جهان جایگاه ویژه ای باز كرده از اینرو اهمیت استراتژیک دسترسي به منابع انرژي براي تمامي سطوح قدرت جهان، واضح و مبراست. از اين روي، هر يك از بازيگران نظام جهاني به دنبال تعريفي قابل قبول از جايگاه امنيت انرژي خود در جهان مي باشند. اصطلاح “ژئوپلیتیک انرژی” که تا همین چند سال پیش در بیرون از جمع تحلیل‌گران به گوش کسی نخورده بود اکنون در گفتمان سیاست دولت‌ها نمود بارزی دارد.
دراین بین ایران با دارا بودن موقعیت ارزنده اش در ژئوپلیتیک انرژی ، می تواند با ایفای نقش موثری در امنیت انرژی منطقه شمالی خود در سواحل دریای خزر در محدوده ی آسیای مرکزی و پیوند زدن منافع خود به امنیت انرژی مصرف کنندگان بزرگ انرژی ، امنیت ملی خود را نیز تأمین نماید.با وجود تلاشهای بسیار چیزی که تاکنون در عمل مشاهده شده ، بسیار کمتر از ظرفیت بالقوه کشور بوده و حتی تاکنون بسیاری از موقعیتهای بالقوه انرژی کشور با کمترین استفاده از دست رفته است و یا نصیب رقیبان منطقه ای ایران گردیده است. در این نوشتار، میزان تأثیر گسترش روابط ایران با کشورهای آسياي مركزي و قفقاز در ارتقای جایگاه ایران در منطقه و ارائه الگوی مناسب با تأکید بر منابع انرژی، مورد بررسی قرار میگیرد. جغرافیای سیاسی ایران به دلیل وجود دو حوزه ي مهم انرژی یعنی حوزه ي خلیج فارس و حوزه ي کاسپین، حاکی از اهمیت ممتاز جایگاه ژئوپلیتیکی آن در منطقه است.
ايران در منطقه آسياي مركزي و قفقاز به خاطر تمرکز منابع عظيم نفت و گاز از اهمیت فوق العاده ای برخوردار شده است و همین امر، ایران را به یک موقعیت ژئوپلیتیکی و یکی از بازیگران اصلی در اين منطقه مبدل ساخته است. قدرت های بزرگ به ویژه ایالات متحده امریکا و هم پیمانانش با تشدید عوامل تنش زا و بی اعتمادی در منطقه، مسائل را به برخوردهای فرهنگی و حتی نظامی کشانده اند تا به منابع عظیم انرژی این منطقه دسترسی پیدا کنند. بدیهی است گسترش همکاری های همه جانبه کشورهای منطقه با یکدیگر و از این منظر ارتباط ایران با آنان، از نفوذ سیاسی و دخالت سلطه ي غرب و هم پیمانانش خواهد کاست؛ بنابراین، باید در راستای توسعه ي همه جانبه ي کشورهای منطقه آسياي مركزي و قفقاز برای ثبات صلح و امنیت گام برداشته شود.
ساختار این کتاب از سه فصل تشکیل شده است:
در فصل اول، مفاهیم و اصطلاحات ژئوپلیتیک و ژئوپلیتیک انرژی و تئوری های مربوط به آن و ارتباط بین مفاهیم را در بر می گیرد.
فصل دوم ، به بیان جایگاه و بررسي جغرافيايي ایران و آسیای مرکزی و قفقاز می پردازد. در این فصل از زوایای گوناگون، به بررسي موقعيت جغرافيايي ايران، آسياي مركزي و قفقاز وصنعت نفت و گاز ایران از دوره اولین امتیاز داده شده، اکتشاف و استخراج و همچنين ژئوپليتيك انرژي محدوده جغرافيايي مورد مطالعه قرار می گیرد تا از طریق آن، جایگاه ایران در آسیای مرکزی و قفقاز مشخص شود.
در فصل سوم و پایانی کتاب با عنوان ژئوپلتیک انرژی ایران و آسیای مرکزی و قفقاز با بيان مسائل مربوط به انرژی (نفت و گاز) كه در جنوب و شمال (حوزه کاسپین)، به ایران ارزش و اعتبار سیاسی خاصی داده است ، به بررسی تاثير ژئوپلیتیک انرژي و تاثير انرژي هاي جايگزين و موقعيت ايران پرداخته، ضمن اينكه در ادامه با اسکلت بندی تحلیل چشم انداز انرژی ایران در آسياي مركزي و قفقاز،از بُعد ژئوپلیتیک آن و به تببین اهمیت آن برای جمهوری اسلامی ایران پرداخته می شود.
در خاتمه، ضمن ابرازتشکر از همه اساتید و نویسندگانی که از آثارشان درتهیه این نوشتار استفاده شده است، از خوانندگان و جامعه علمی و دانشگاهی انتظار می رود که با اشاره به کاستی ها و نواقص کتاب، موئلف را در اصلاح و بهبود این اثر یاری دهند.
