نشست علمی «ایران و تاجیکستان گذشته،حال و آینده» به همت مرکز پژوهش های آسیای مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد، انجمن ژئوپلیتیک ایران، شعبه خراسان رضوی انجمن ژئوپلیتیک ایران و هسته پژوهشی سیاست خارجی چند همسایگی دانشگاه فردوسی مشهد در روز دوشنبه 11 بهمن 1400برگزار گردید. در این نشست جناب آقای دکتر علی اشرف مجتهد شبستری اولین سفیر ایران در تاجیکستان و همچنین جناب آقای دکتر نظام الدین زاهدی سفیر جمهوری تاجیکستان در ایران به ایراد سخنرانی پرداختند و دبیری نشست را دکتر سید هادی زرقانی مسئول شعبه خراسان رضوی انجمن ژئوپلیتیک ایران بر عهده داشتنند.
در این نشست اقای دکتر مجتهد شبستری اولین سفیر ایران در تاجیکستان ضمن تحسین تلاش‌های تاجیکان در حفظ آئین و فرهنگ نیاکان، برغم تضییقات اعمال شده در ۷۰ سال تسلط شوروی، گفتند که تاجیکان بازگشت به هویت خویشتن را در آستانه فروپاشی شوروی شروع کرده و در این راستا زبان فارسی تاجیکی را محور قرار دادند و به تدریج به احیای آئین‌های کمرنگ شده پرداختند و گسترش روابط با کشور‌های همزبان را جزو محور‌های اصلی سیاست خارجی قرار دادند.
سپس مشارالیه به بررسی روند فعالیتهای جمهوری اسلامی ایران در زمینه صلح و توسعه کشور دوست و برادر تاجیکستان در طی سه دهه گذشته پرداختند.به گفته دکتر شبستری جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که بعد از استقلال تاجیکستان در این کشور سفارتخانه خودرا افتتاح کرد.با شروع جنگ های داخلی در تاجیکستان، سفارت جمهوری اسلامی ایران فعالیتهای صلح جویانه گسترده ای را در جهت حل منازعه و استقرار صلح در تاجیکستان داشتند. نقش اساسی و سازنده جمهوری اسلامی ایران در میانجیگری و برقراری صلح از سوئ دولت و مردم تاجیکستان مورد تقدیر قرار گرفت و وزیر خارجه وقت و نخستین سفیر ایران به دریافت نشان “دوستی” از سوی رئیس جمهور تاجیکستان مفتخر گردیدند.
بعد از استقرار صلح در تاجیکستان، جمهوری اسلامی ایران در طی سه دهه گذشته در زمینه های فرهنگی، اقتصادی و عمرانی فعالیت های موثری را در تاجیکستان به انجام رساندند. دکتر شبستری ایام حضور در تاجیکستان را بهترین و شیرین ترین سال های چهار دهه فعالیت دیپلماتیک خود دانستند و با عنایت به ظرفیت های فراوان موجود بین دو کشور و همچنین اراده سیاسی مقامات عالی دو کشور روابط دو کشور را در سال های پیش رو بسیار گرم و گسترده پیش بینی کردند. به گفته دکتر شبستری انتخاب تاجیکستان به عنوان اولین مقصد سفر ریاست جمهوری اسلامی ایران در دولت سیزدهم نشاندهنده نقش و جایگاه مهم تاجیکستان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشد.
در ادامه نشست جناب آقای دکتر زاهدی سفیر تاجیکستان در ایران به ایراد سخن پرداختند. دکتر زاهدی روابط سه دهه روابط جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان را به چهار مقطع تقسیم کردند.دوره پنج ساله اول که مقارن با جنگ های داخلی تاجیکستان بود و سفارت جمهوری اسلامی ایران در این کشور در زمینه حل منازعه اقدامات موثری انجام دادند. دوره دوم که از سال 1376 تا 1394 طول کشید و در این دوره شاهد گسترش روزافزون روابط ایران و تاجیکستان می باشیم به نحوی که بیش از 160 تفاهم نامه همکاری در این دوره منعقد شد، که حدود 40درصد آن در حوزه های فرهنگی بوده است.
دوره سوم شامل سال های 1395 تا 1398 است که به دلایل مختلف سوء تفاهم های بین دو کشور بروز کرد و روابط دو کشور به گرمی سال های گذشته نبود. در نهایت دوره چهارم که از 1398 شروع شده است و شاهد تقویت روزافزون روابط دو کشور هستیم و عزیمت جناب آقای دکتر رئیسی ریاست جمهوری اسلامی ایران در اولین سفر رسمی خود به تاجیکستان نشاندهنده عزم دو کشور در ارتقاء روابط در سطوح مختلف است. دکتر زاهدی اشتراکات فرهنگی و تمدنی وسیع دو ملت و کشور،سیاست خارجی همسایه محور دولت جدید ایران، برنامه های گسترده صنعتی تاجیکستان، بسترهای گردشگری و چالش های امنیتی چون ترورویسم، افراط گرایی و جرائم سازمان یافته را مهمترین زمینه های همکاری دو کشور دانست و چشم انداز روابط آتی را بسیار امید بخش توصیف کردند.