نظریه های ژئوپلیتیکی

نظریه های ژئوپلیتیکی

تألیف: حسن رحیمی

ناشر: نشر انتخاب چاپ اول 1392

با توجه به این‌که نظریه‌های ژئوپلیتیکی در کتب مختلف و به‌صورت پراکنده در کشور وجود داشته و مجموعه این نظریه‌ها در یک کتاب یافت نمی‌شود، انگیزه‌ای برای مولف به‌وجود آمد تا این نظریه‌ها را گردآوری و در یک کتاب تحت عنوان «نظریه‌های ژئوپلیتیکی» به رشته تحریر درآورد. هم‌چنین نقطه‌نظرات اندیشمندان، صاحب‌نظران و اساتید برجسته جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک کشورمان در مورد نظریه‌های ارائه شده، در کنار نقطه‌نظرات اندیشمندان معروف جهانی به‌تناسب بحث آورده ‌شده است تا به این ترتیب، این نظریه‌ها از منظر و دیدگاه ایرانی نیز مورد تجزیه و تحلیل و نقد قرار گیرند.

در ابتدای کتاب، مولف به ارائه تعاریف متعدد از ژئوپلیتیک پرداخته و سپس به تاریخچه و دوران‌های متعدد ژئوپلیتیکی اشاره نموده و اهمیت ژئوپلیتیک را یادآور شده است. در ادامه، مولف به 40 مورد از «نظریه‌های ژئوپلیتیکی» بیشتر شناخته ‌شده در سطح ایران ‌پرداخته‌ و تا حد امکان سعی نموده است که این نظریه‌ها را با توجه به روند توسعه و تحول مفهوم ژئوپلیتیک، در چهار گروه و به‌صورت زیر تقسیم‌بندی و ارائه نماید، هم‌چنین نظریه‌های ‌ژئوپلیتیکی دکتر ‌محمدرضا حافظ‌نیا، به‌صورت مجزا و در گروه پنجم آورده شده است:

الف» نظریه‌هایی که در راستای تفکرات مربوط به «ژئواستراتژی» بوده و شامل نظریه‌های «قدرت ‌دریایی آلفرد ‌تایر ‌ماهان»، «هارتلند سر‌ هالفورد‌ جان ‌مکیندر»، «ریملند نیکلاس اسپایکمن»، «قدرت هوایی الکساندر دو سورسکی»، «دونالد ماینگ» و «جرج کرسی» می‌باشد.

ب» نظریه‌هایی که در راستای تفکرات مربوط به «ارگانیزمیک بودن کشور» بوده و شامل نظریه‌های «کشور به مثابه موجود زنده و فضای حیاتی فریدریک ‌راتزل»، «رودلف‌‌ كيلن»، «کارل هاوس هوفر» و «آدلف ‌هیتلر» می‌باشد.

ج» نظریه‌هایی که در راستای تفکرات مربوط به «جنگ سرد» بوده و شامل  نظریه‌ها و دکترین‌های «مهار شوروی جرج ‌کنان»، «ترومن»، «دومینوی دین ‌آچسون»، «توازن‌ قوای هانس مورگنتا»، «جانسون»، «انقلاب جهانی لین پیائو»، «اصل حاکمیت محدود برژنف»، «مدل رفتاری رابرت مک ‌کول»، «هلال بحران زبیگنیو برژینسکی»، «تفکر سیاسی نوین میخائیل گورباچف» و «ساختار ژئوپلیتیکی جهان سائول برنارد کوهن» می‌باشد.

د» نظریه‌هایی که در راستای تفکرات مربوط به پس از جنگ‌سرد و تحت‌عنوان «نظم نوین جهانی» بوده و شامل نظریه‌های «پایان تاریخ فرانسیس فوکویاما»، «ژئواکونومی ادوارد لوتواک»، «نظم نوین جهانی جرج بوش»، «سیستم ژئوپلیتیکی جهان سائول برنارد کوهن»، «منظومه‌های شش‌گانه قدرت زبیگنیو برژینسکی»، «برخورد تمدن‌ها» و «ساختار قدرت جهانی ساموئل هانتینگتن» می‌باشد.

ه» نظریه‌های ژئوپلیتیکی دکتر ‌محمدرضا حافظ‌نیا‌ که‌ شامل نظریه‌های‌ «مفهوم جدیدی از هارتلند»، «ژئوپلیتیک انسان‌گرا»، «تکامل منطقه ژئوپلیتیکی»، «ساختار ژئوپلیتیکی در‌حال ظهور جهان»، «وزن ژئوپلیتیکی»، «قلمرو و مرز ژئوپلیتیکی»، «تعلق ژئوپلیتیکی»، «چالش ژئوپلیتیکی»، «انزوای ژئوپلیتیکی»، «بحران ژئوپلیتیکی»،  «ساختار روابط ژئوپلیتیکی» و «گذار ژئوپلیتیکی» می‌باشد.

در پایان مبحث نظریه‌های ژئوپلیتیکی، اشاره کوتاهی به دیدگاه‌های ژئوپلیتیکی رایج در عصر حاضر، شامل «ژئوپلیتیک انتقادی»، «ژئوپلیتیک زیست محیطی» و «ژئوپلیتیک مقاومت» یا «ضد ‌ژئوپلیتیک» شده ‌است.