جغرافیاهای سیاسی شهری یک چشم انداز جهانی
یوگو روسی و آلبرتو وانولو
مترجمین: دکتر علی ولیقلی زاده و مهدی کریمی
انتشارات: دانشگاه مراغه – 1394
امروزه، به هیچ وجه نمی توان پدیده های جغرافیایی – فضایی و بازتاب های فضایی آنها را، با حداقل نیم قرن پیش یکی دانست. اساساً، پدیده های جغرافیایی – فضایی، متناسب با شرایط محیطی و زمانی از بازتاب های متفاوت فضایی برخوردار هستند که در این بین، حتی شهرها و مکانیسم های آنها از این قاعده مستثنی نیستند. به عبارتی، امروزه (عصری که با عنوان جهان شبکه ای و جریان های شبکه ای شناخته می شود) به هیچ وجه نمی توان در حوزه مسائل شهری، جریانها و مکانیسم های جانبی فضاهای شهری را در چارچوب تحلیل های سنتی از فضاهای شهری مورد بررسی و شناسایی واقعی قرار داد. امروزه، به هیچ وجه نمی توان به شهرها صرفاً در حکم فضاهای مصنوع نگریست. فضای شهری معاصر از لحاظ روح فضایی حاکم، جریانها و مکانیسم های فضایی با شهرهای سنتی تفاوت های زیادی دارد. در شهرهای معاصر، نیروها، کنش گران و بازیگران شهری با توجه به علایق و منافع مدرن و کاملاً حساس خود در حوزههای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی با نقش آفرینی متفاوتی روبرو هستند و به همین دلیل، پویایی فضاهای شهری معاصر با پویایی فضاهای شهری سنتی یکی نیست. بنابراین، در شهرهای معاصر، به راحتی می توان ارتباط فضایی نزدیکی بین حیات سیاسی بشر و نقش آفرینی نیروها، کنشگران و بازیگران شهری و حتی غیرشهری و همچنین بازتاب های فضایی متفاوتی که از طرف جریانها و مکانیسم های حاکم بر محیط شهری قابل مشاهده هستند، تجسم نمود. مسلماً، این موضوع باعث می شود فضای شهری و در کل شهر، به نوعی پدیده سیاسی – فضایی جدیدی تبدیل شود که دارای ماهیت متفاوتی نسبت به فضای شهری سنتی است و با توجه به ماهیت سیاسی – فضایی جدید خود (اگر چه این به معنی آن نیست که فضای شهری، پیش از این به هیچ وجه از ماهیت سیاسی برخوردار نبوده است، برعکس چنین ماهیتی همواره با فضای شهری – فضای تشکیل و تکامل تمدن بشری، به ویژه در شهرهای سیاسی، یعنی پایتخت ها -همراه بوده است، ولی با توجه به ویژگی های خاص محیطی – زمانیِ فضاهای شبکه ای و ارتباطی که در دنیای معاصر در حکم شریان های اصلی و حتی مویرگ های کاملاً حیاتی زندگی بشر نقش آفرین هستند، و همچنین نقش خاصی که در این بین، سیاست ایفا میکند – به عبارتی، هر پدیدهای در زندگی بشر در عصر کنونی به نوعی پدیده سیاسی تبدیل شده است – ماهیت سیاسی فضای شهری بیشتر به چشم می خورد)، غیر از مطالعات رایج در چارچوب دانش جغرافیا و برنامهریزی شهری، شهرسازی، جامعه شناسی شهری، اقتصاد سیاسی، برنامه ریزی منطقه ای و آمایش سرزمین، برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی و سایر علومی که به شکل میان رشته ای فضای شهری و مسائل جانبی آن را مورد بررسی قرار می دهند، مستلزم بررسی و مطالعات متفاوتی در چارچوب دانش جغرافیای سیاسی، به عنوان شاخه ای از علم جغرافیا که ماهیت سیاسی – فضایی مکان را مورد بررسی قرار میدهد، میباشد.
دلیل این امر بسیار واضح است، چرا که فضای شهری همچون هر فضای دیگری مستلزم برنامه ریزی است، منتها در عصر کنونی – با ویژگی های خاص خود – این امر بدون توجه به ماهیت سیاسی فضا که موضوع مورد مطالعه جغرافیای سیاسی است ممکن نیست، و به عبارتی بدون توجه به چنین ماهیت مهمی از فضا نمی توان برای فضا تحلیل درست و جامعی ارائه داد. این یکی از نقایصی است که بر نگرش علوم مختلفی که ذکر شد حاکم است، یعنی علوم مختلفی که فضای شهری را مورد بررسی قرار می دهند، غالباً ماهیت سیاسی فضا را کمتر مورد توجه قرار می دهند. این موضوع به قدری مهم است که حتی گاهی برخی از متخصصین و کارشناسان علوم مذکور به دلایل مختلفی مثل محافظه کاری از پرداختن به ماهیت سیاسی فضا ابا دارند.
علیرغم آنچه که بحث شد، لازم به ذکر است که جغرافیای سیاسی شهر از حوزههای جدید در زمینه مطالعات جغرافیایی محسوب میشود و در واقع یکی از حوزه هایی است که تا کنون – به خصوص در عصر معاصر، با توجه به ویژگی هایی که از آن بحث شد – غالباً، حتی در کشورهای غربی که نظریه های علمی در مباحث سنتی و جدید جغرافیای شهری در آنجا تولید شده و سپس در سایر نقاط جهان پخش شده اند، مورد غفلت قرار گرفته و یا اکثراً مباحث مربوطه در چارچوب مباحث اقتصاد سیاسی و جامعه شناسی فضای شهری مطرح شده است و به عبارتی طرح مسائل مورد بحث در جغرافیای سیاسی شهر، موضوع جدیدی است و حتی یک بررسی خیلی ساده در فضای مجازی نشان دهنده این است که در این زمینه، هنوز ادبیات علمی محسوسی نوشته نشده است و این حوزه از مطالعات جغرافیایی، هنوز در مرحله جنینی خود بسر می برد.
در همین ارتباط، کتابی که در حال حاضر با عنوان جغرافیاهای سیاسی شهری مورد ترجمه قرار گرفته و در اختیار مخاطبین خاص خود (جغرافیدانان سیاسی، جغرافیدانان و برنامه ریزان شهری، کارشناسان و متخصصین مسائل شهری و حتی سایر متخصصین درگیر با مسائل شهری) قرار دارد – تا جایی که مترجمین با این موضوع در ارتباط هستند و جستجوهای زیادی که در فضای مجازی انجام داده اند – نشان دهنده این است که کتاب مذکور در نوع خود اولین کتابی است که با عنوان مذکور به چاپ رسیده است.
در مجموع، محور اصلی مباحث این کتاب درباره آراء ما نسبت به شهر و شهرنشینی در چارچوبی سیاسی – جغرافیایی است. این امر باعث می شود که متن حاضر با هدف دستیابی به زمینه بهتری برای درک شفاف تری از رابطه بین مسائل سیاسی، فضایی و اقتصادی در ارتباط با محیط شهری، سیاست شهری را در چارچوب دیدگاهی نظری و تجربی به دقت مورد بررسی قرار دهد. این کتاب در چارچوبی تحلیلی در مقیاس جهانی، با هدف ارائه مباحث جدید در حوزه مطالعات جغرافیایی – سیاسی درباره شهرها، از نمونه های رقابتی بین المللی شهرها در سراسر جهان بهره می گیرد و تحلیل هایی را ارائه می دهد که از ایده ها و نظریه هایی از جغرافیای انسانی، دانش سیاست، جامعه شناسی، اقتصاد و توسعه ریشه می گیرند. بنابراین، با توجه به نوع و سبک بیان مطلب و همچنین مسائل مختلفی که کتاب تحت پوشش قرار می دهد، مطالعه آن برای دانشجویان و متخصصینی که در جستجوی کتابی هستند که از چشم اندازی سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی با مباحث شهری معاصر ارتباط نزدیکی دارد توصیه می شود.
مسلماً این کتاب با توجه به وسعت مباحث آن، به ویژه با توجه به این که تاکنون در ایران کتابی با این محتوا در حوزه رشته های مختلف علمی شامل جغرافیای سیاسی، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، علوم سیاسی، و حوزه های مختلف مطالعاتی مثل جامعه شناسی شهری، اقتصاد سیاسی شهری، مطالعات منطقه ای – شهری و سایر علوم مرتبط تألیف و حتی ترجمه نشده است، منبع خوبی برای علاقمندان علوم مذکور محسوب می شود و مطالعه آن برای دانشجویان جغرافیای سیاسی شهر، دانشجویان جغرافیای سیاسی برای دروس «جغرافیای سیاسی شهری» دوره دکتری، «ساماندهی و آمایش سیاسی فضای شهری» دوره کارشناسی و «ژئوپلیتیک شهری»، «ساماندهی سیاسی فضای شهری، «جهان شهرها و دیپلماسی شهری» و «قوانین شهری و حقوق شهروندی» دوره کارشناسی ارشد، و همچنین دانشجویان جغرافیا و برنامه ریزی شهری در دوره کارشناسی ارشد، گرایش آمایش شهری در درس «سیاست های فضایی در برنامه ریزی شهری» و سایر دانشجویان جغرافیا توصیه می شود.
مسلماً این اثر نیز مثل هر ترجمه دیگری علاوه بر نقاط قوت، با نقایص و ضعف های متفاوتی نیز روبرو است که در این زمینه انتظار می رود سایر پژوهشگران و دوستان با بررسی و نقد ترجمه کتاب و طبیعتاً اعلام پیشنهادات ارزشمند خود، جهت اعمال اصلاحات در چاپ های بعدی بر غنای علمی این اثر بیافزایند.
علی ولیقلی زاده (عضو هیأت علمی و استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه مراغه)
مهدی کریمی (دانشجوی جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس)
زمستان 1394
جهت تهیه مستقیم کتاب از انتشارات دانشگاه مراغه با این شماره تماس بگیرد
09143227797 آقای سلیمانی
غرفه های تهیه کتاب در نمایشگاه کتاب تهران
انتشارات عمیدی تبریز
انتشارات کتابیران
