دکتر حجت مهکویی…
استادیار و عضو هیات علمی گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد…
(این تحلیل صرفا دیدگاه نویسنده بوده و انتشار آن به منزله موضع رسمی انجمن نیست)…
قبل از پاسخ به سوالات سه گانه زیر لازم است این دیدگاه خودم در ارتباط با چین را بیان کنم: نشانه ها و شواهد بیانگر این هستند که چین در حال ابرقدرت شدن و پیشی گرفتن از آمریکا می باشد، همانطور که این روزها از سوی کارشناسان و خبرگزاریهای مطرح دنیا نیز دنبال می شود اینگونه است که جهان دو قطبی با چین و آمریکا در حال شکل گرفتن است و حتی دیگر خبری از روسیه نیست؛ اگر فرض را بر این بگذاریم که بله چین دارد پیشی می گیرد و آمریکا در حال افول باشد (عدم همراهی های اتحادیه اروپا و کشورهای بریتانیا، آلمان و فرانسه در دوران ترامپ با برخی از سیاستهای بین المللی دولت آمریکا)؛ به زعم من نگاهی به سیاست خارجی چین در شرق آسیا که به حقوق کشورهای ساحلی دریای جنوبی چین توجه نمی کند و تمامیت خواهی در این دریا دارد و همچنین مساله هنگ کنگ و تایوان که چین این دو به ویژه تایوان را در این چند سال آینده به خاک خود ضمیمه می کند نشان از شخصیت استثمارگرانه ای دارد که چین در حال پیگیری است و نشان از ابرقدرتی دارد که می خواهد مثل قرن هجده و نوزده در دنیا دنبال کند؛ لذا چنین کشوری به دنبال منافعی است که به طور یکطرفه برایش مطرح باشد وقتی که به کشورهای همسایه خود رحم نمیکند چگونه می تواند در گوشه ای دیگر در دنیا به دنبال احترام به حقوق و منافع دیگر کشورها باشد؟
1) سند مشارکت راهبردی ایران و چین، به عنوان یک سند بالادستی و نقشه راه در روابط ایران و چین که امروز امضا شده است تا چه اندازه میتواند به تعمیق روابط ژئوپلیتیکی دو کشور منجر شود؟
از نظر من، این سند راهبردی به تعمیق روابط ژئوپلیتیکی منجر نمی شود اگر قرار بود روابط ژئوپلیتیکی تعمیق پیدا کند چرا چین عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را فراهم نمی کند و ایران به عضویت این سازمان در نمی آید. اصولاً استراتژی هایی که چین در دنیا دارد دنبال می کند براساس شواهدی که مطرح است دنبال ابرقدرت شدنی هست که بتواند مثل دیگر قدرتهای قرون گذشته یکه تازی کند. بنابراین شاید در کوتاه مدت این سند بتواند به اقتصاد ایران کمک کند ولی با توجه به راهبردهای نظام جهانی، شرایط ایران و دیگر مسایل مانند تفکرات و تصمیماتی که یک رئیس جمهور در کشورهای دیگر همچون آمریکا میتواند اتخاذ کند، معادلات را به هم میزند. وقتی صحبت از روابط ژئوپلیتیکی می شود باید دو دسته روابط ثابت و متغیر را در ژئوپلیتیک مدنظر قرار دهیم که به نظرم، دیدگاه چین کمونیست با دیدگاه یک کشور با اصول ایرانی و اسلامی همخوانی ندارد.
2) مشارکت راهبردی ایران و چین چه تاثیری در مناسبات بین المللی بویژه در روابط چین و امریکا و نیز روابط ایران و امریکا می تواند داشته باشد؟
روابط ایران و آمریکا که طی سالها همواره آشکارا دیده شده است که در چه سطحی بوده است و این مشارکت میتواند روابط را نبست به گذشته به فاصله بیشتری هدایت کند و سطح روابط را به پایین تر بیاورد. اما در روابط میان چین و آمریکا با توجه به زمزمه های خروج آمریکا از خاورمیانه و نگاه آن به آسیا پاسفیک، استراتژی آمریکا برای مهار چین که این سند راهبردی و دیگر اقدامات چین در کشورهای دیگر، مهار را از دست آمریکا خارج خواهد کرد و شاهد چالشهای بیشتری در روابط میان این دو کشور خواهیم بود به ویژه اگر چین به خاک تایوان تعرض کند.
3) تاثیر مشارکت راهبردی ایران و چین چه تاثیری در مناسبات ایران و روسیه و نیز روابط ایران و کشورهای اتحادیه اروپا خواهد داشت؟
پاسخ به این سوال بستگی به زمان هم دارد یعنی اینکه آیا ایران با روسیه هم وارد سند همکاری می شود؟ البته آزموده را آزمودن خطا است. روسیه در برنامه نیروگاه هسته ای بوشهر، پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شکل گیری و تأسیس اپک گازی و … حسن نیت خود را همواره نشان داده است. در معادلات جهانی میان کشورهای ابرقدرت، روابطی از نوع بده بستان هایی مطرح است که دیگر کشورها با گذر زمان به آنها پی می برند، بنابراین، قاعدتاً این سند راهبردی ایران و چین، از سوی روسیه و آمریکا و حتی اتحادیه اروپا، بدون اطلاع نبوده زیرا که چین ابتدا روابط و سطح معاملاتی که با آنها دارد را در نظر گرفته است و برای اینکه به منافع میان خودش با آنها ضرری وارد نیاید حتماً تدابیری اندیشده است. لذا اینگونه است که آنها از سوی چین راضی نگه داشته می شوند، اما اینکه در روابط ایران با آنها چه تأثیری دارد باز هم باید به زمان نگاه کنیم چون وضعیت اقتصادی و روابط خارجی این روزهای ایران در شرایط خوبی نیست و سایه تحریم هایی که با تغییر رئیس جمهور در آمریکا، قبض و بسط می شود چگونه می تواند ایران را با متکی به فقط چین و این سند راهبردی به جایگاه واقعی توسعه هدایت کند. لذا تأثیری چندان از نوع مثبت اگر بخواهم بگویم داشته باشد ندارد.
4) آیا مشارکت راهبردی ایران و چین، می تواند تاثیری در مناسبات منطقه ای بويژه در روابط چین و هند و نیز روابط ایران و کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی به ویژه خلیج فارس داشته باشد؟
با توجه به اینکه موضوعات این سند منتشر نشده است و سطح و میزان آن چندان آشکار نیست و روابط منطقه ای ایران با دیگر کشورهای منطقه، بخشی هم به سطح و رضایتمندی مردم درون کشور وابستگی دارد مثلاً هم اکنون در جنوب ایران در چابهار و نارضایتی صیادان و بیکاری آنها با صید ترال چین نشانه ای از روابط قراردادی با چین است، که گویای آینده است. لذا روابط چین با هند که همواره روابط حسنه ای نبوده است با توجه به استراتژیهایی که کشورها اتخاذ می کنند که از روند توسعه عقب نیفتند هند هم قاعدتاً تأثیر منفی از این روابط نمی بیند. اما روابط ایران با کشورهای پیرامون و منطقه آسیای غربی با توجه به سطح کنونی روابط با آنها، همچنین روابطی که روسیه با عربستان آغاز کرده و صلح اعراب و اسرائیل، بنابراین به نظرم منطقه در یک حالت تعادل به جلو خواهد رفت اگر درگیر جنگی نشود.
