وبینار تخصصی نقد کتاب به مناسبت هفته پژوهش، با موضوع نقد کتاب «نگرشی به ژئوپلیتیک خاورمیانه (بنیانها، نظریه ها و کنشگران)»،با حضور نویسندگان کتاب، دکتر افشین متقی و دکتر محمدرضا عبداله پور، روز شنبه 22 آذر ماه ۱۳۹۹، ساعت 18 تا 20، از سوی انجمن ژئوپلیتیک ایران و با همکاری معاونت پژوهشی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی، به صورت مجازی برگزار شد.
ابتدا نویسندگان کتاب، دکتر افشین متقی و دکتر محمدرضا عبداله پور به معرفی کتاب خود پرداخته و اهداف خود را از نوشتن کتاب بیان کردند.
مهمترین بخش‌های سخنان دکتر متقی و دکتر عبداله پور در این نشست به شرح ذیل است:
دکتر متقی:
خاورمیانه یا اصلاح درست تر آن یعنی منطقه غرب و جنوبغرب آسیا یک فضای جغرافیایی است که واجد واقعیتهای سرنوشت سازی برای بشر است. در این منطقه از تمدنها و ادیان بزرگ الهی گرفته تا غنی بودن از منابع استراتژیک و جایگاه ژئواستراتژیک همه واقعیتهای این منطقه هستند.
در حقیقت، مجموعه این واقعیتهای ایدئولوژیکی و واقعیتهای جغرافیایی باعث شده تا تقریبا هیچ کتاب، اندیشه و یا مکتبی را نتوانیم پیدا کنیم که درباره آن صحبت نکرده باشد. یعنی در این حوزه قلمفرسایی بسیار شده است. این کتاب با در نظر گرفتن مکتب انتقادی بعنوان یک چتر و در ذیل آن پست مدرنیسم به مثابه یک کلیت درصدد بازشناسی و کاربردی سازی نظریه ها و مفاهیم متاخر است که جغرافیای سیاسی، علوم سیاسی و جامعه شناسی سیاسی نمونه آن است. این کتاب تلاش میکند که این نظریه ها و مفاهیم را در منطقه خاورمیانه تحلیل کند. در حقیقت کتاب نظریه گفتمان و گفتمان های ژئوپلیتیک، پساساختارگرایی، نو رفتار گرایی، نقش پراکندگی و ارتباط آن با مفهوم قلمروخواهی را در بعد سرزمینی به مثابه ترجمان جدیدی از ناسیونالیسم در عموم را مورد توجه خود قرار دهد.
دکتر عبدالله پور: خیلی از مباحث ژئوپلیتیک مباحث کلاسیک هستند نانند ناسیونالیسم که در علم جامعه شناسی یک ایدئولوژی هویتی است. در این کتاب که بعد ژئوپلیتیک به آن داده شده است تاکید زیادی روی واژه ناسیونالیسم شده است. یعنی این واژه چگونه می تواند از بعد هویتی به یک ایدئولوژی عرضی تبدیل شود؟
نظر داوران کتاب:
دکتر ابراهیم رومینا: خواننده با دیدن عنوان کتاب گمان میکند که کتاب کل منطقه خاورمیانه را مورد بحث و بررسی قرار داده است. و تعریفی که از خاورمیانه را باید شامل باشد اما وقتی متن کتاب را مطالعه میکنید می بینید متن کتاب از عنوان دور شده و بر منطقه خاصی مثل شامات و بین النهرین تمرکز پیدا کرده و بحث میکند. اگر کتاب جنوبغرب آسیا را پوشش دهد با عنوان هماهنگی بیشتری پیدا خواهد کرد. نظریه هایی که بتوانند به روابط قدرت در جنوبغرب آسیا بپردازد اثری دیده نشد یا خیلی کم است. در صفحه 15 کتاب تاکید متن بر تفاوت ژئوپلیتیک انتقادی از ژئوپلیتیک سنتی است. اما در این ارتباط استدلالهای منطقی مناسبی را در رابطه با تفاوتهای نو ارائه میکند اما در متن ژئوپلیتیک سنتی گرفنتار میشود.
دکتر مراد کاویانی راد: نویسندگان کتاب به جای توجه به مباحث بنیادی در این زمینه عمدتا نگاه شان در کتاب، از منظر جامعه شناسی سیاسی است که به تبیین مفاهیم ژئوپلیتیکی پرداخته اند. چون در این زمینه بسیار کم کار شده است، بنابراین نگاه خود ار نگاهی نو میدانند. این الگو برای متخصصین و علاقمندان رشته جامعه شناسی سیاسی ظف شاید مفید باشد اما همین مفاهیم در حوزه جغرافیای سیاسی خیلی رسایی و شیوایی را که در قالب عنوان کتاب آمده را ندارد.